Historia standaryzacji TV analogowej w Polsce
„Wymagania techniczne dotyczące elementów składowych telewizji kablowej”, będące załącznikiem nr 21 do aktualnego rozporządzenia Ministra Łączności z dnia 1997-09-04, potwierdzają opublikowany po raz pierwszy w styczniu 1993 w podobnych „wymaganiach”, jednolity system, który przewiduje w nieprzerwanym paśmie 110...862 MHz, w rastrze 8 MHz, 94 kanały, które w wersji analogowej zawierają sygnały telewizyjne standardu PAL D/K (D1). W niektórych sieciach TVK w Polsce, w przeszłości funkcjonowały także urządzenia serwujące programy TV w innych systemach. Spotykane w całej historii rozwoju TVK w Polsce systemy wymieniono poniżej:
Standard D/K obowiązuje w Polsce od początku istnienia telewizji, a więc powinien być naturalnym standardem przy powstawaniu każdej z sieci TVK w naszym kraju. Nie pojawił się nagle, np. dopiero po ogłoszeniu po raz pierwszy (1993) przez Ministra Łączności wymagań technicznych dla TVK. Tak więc trudno wyjaśnić inaczej tę początkową (z przełomu lat 80. i 90.) różnorodność, jak jedynie trudnościami zaopatrzeniowymi dotyczącymi urządzeń wyposażenia stacji czołowej. Dziś już dominuje w sieciach TVK w Polsce standard D/K, a właściwie standard D/K zmodyfikowany do „D1” i plan kanałów zawierający 94 kanały w rastrze 8 MHz, w nieprzerwanym paśmie 110...862 MHz. Jak do tego doszło?
Pozytywne i negatywne skutki pewnych decyzji normalizacyjnych
Za kontrowersyjną można uznać historyczną już dziś decyzję wprowadzenia w okresie rozwoju radiofonii UKF i telewizji, w całym ówczesnym środkowo-wschodnioeuropejskim obozie państw do którego należeliśmy, standardu OIRT, powstałego w oderwaniu, a może nawet na przekór Europie Zachodniej i normie CCIR. Szczególne kontrowersje może budzić przyjęcie odmiennego od reszty świata zakresu radiowego UKF, nie zaś stworzenie własnego standardu telewizyjnego, gdyż pod tym względem Europa Zachodnia bynajmniej nie była wewnętrznie jednomyślna. Wskutek braku tej jednomyślności, zachodnioeuropejskich standardów TV analogowej, jest prawie tyle ile krajów Europy Zachodniej. W niektórych z nich obowiązują nawet po 2 lub 3 różne standardy, w różnych podzakresach częstotliwości. Wynika to z tego, że tak naprawdę próbę unifikacji w Europie różnych krajowych standardów TV, podjęto dopiero w najpóźniej tworzonym naziemnym paśmie telewizyjnym UHF. Pełna unifikacja nie była jednak niestety możliwa nawet wtedy. Pozostawiono więc nie tylko w pasmach VHF ale także w paśmie UHF w różnych krajach różne standardy nadawania telewizji analogowej, ale w paśmie UHF przyjęto przynajmniej jednolite kanały 8 MHz a w nich wspólne częstotliwości nośne wizji. Kanały 8 MHz są uznane dziś za EUROPEJSKIE i są także niekwestionowanymi europejskimi kanałami multipleksu przesyłowego w telewizji cyfrowej naziemnej i kablowej.
Decyzję w Polsce o zmianie pasma radia UKF oraz o nowym planie pasm i kanałów telewizji kablowej i naziemnej, podjęto stosunkowo późno, oraz na bazie tradycyjnych u nas w pasmach telewizji naziemnej, a przypadkowo „europejskich” telewizyjnych kanałów 8 MHz-owych. Uchroniło to Polskę od błędów niemożliwych do uniknięcia wcześniej w wielu innych krajach. Przystępując w Polsce do tego zadania, dysponowano ogólnoeuropejskim pasmem UHF 470...862 MHz, zawierającym czterdzieści dziewięć 8 MHz-owych kanałów oraz przylegającym do niego pasmem kablowym HYPERBAND 302...470 MHz z dość rozpowszechnionym, choć nie w pełni powszechnym w Europie rastrem dwudziestu jeden również 8 MHz-owych kanałów. Te dwa pasma tworzące wspólny blok 302...862 MHz, siedemdziesięciu 8 MHz-owych kanałów, można uznać za względnie ogólnoeuropejski. Jednak pasma mieszczące się w zakresie 110...470 MHz (a szczególnie 110...302 MHz), wykazują ogromną różnorodność w różnych krajach Europy. Są tu zarówno różne standardy TV jak i różne plany kanałów TV i to kanałów o różnych szerokościach. Coraz więcej jednak względnie nowych planów kanałów optuje ku 8 MHz. Nawiasem mówiąc, równie zróżnicowane pasma poniżej 110 MHz, zlikwidowano już w Europie dla potrzeb telewizji zarówno kablowej jak i naziemnej.
W tym kontekście nie sposób odmówić pełnej zasadności dla polskiej decyzji o dostosowaniu naszego radiowego zakresu UKF do reszty świata, oraz o wbudowaniu do prawie ogólnoeuropejskiego bloku zawierającego w sumie siedemdziesiąt 8 MHz-owych kanałów TV w paśmie 302...862 MHz, następnych już czysto „polskich” dwudziestu czterech kanałów również 8 MHz-owych w paśmie 110...302 MHz. Te 24 „polskie” kanały to blok 3 pasm. Pierwsze z nich to pasmo VHF-3 174...230 MHz (7 kanałów TV), istniejące w Polsce tradycyjnie jako naziemne, drugie pasmo to 8 specjalnych (tylko kablowych) kanałów TV w paśmie 110...174 MHz, a trzecie pasmo stanowi 9 kanałów również specjalnych w paśmie 230...302 MHz. Po dołożeniu tych 24 kanałów, całość „polskiego” kablowego planu kanałów stanowi nieprzerwaną ciągłość 110...862 MHz mieszczącą 94 kanały po 8 MHz. Jest to jeden z najpóźniej tworzonych i najlepszy z teoretycznie możliwych w Europie planów kanałów, stanowiący naturalną konsekwencją europejskich dążeń normalizacyjnych. Ba! Można nawet z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć, że jest on przyszłym europejskim kablowym planem kanałów TV. Tylko brak pełnej orientacji może tłumaczyć stanowisko osób uznających za lepszy czy w jakikolwiek inny sposób uprawniony do występowania również w Polsce, którykolwiek z kilku innych planów kanałów TV istniejących jako relikty zaszłości w poszczególnych krajach Europy Zachodniej (np. niemiecki niespójny wewnętrznie plan 27 kanałów 7 MHz-owych w bloku pasm 111...300 MHz, i 70 kanałów 8 MHz-owych w bloku pasm 302...862 MHz).
Inną sprawą był nie sam plan kanałów dla Polski, a standard telewizyjny w ramach najlepszego planu jednolitych kanałów 8 MHz-owych. Można było dyskutować, czy pozostać przy standardzie D/K ( zmodyfikowanym później na D1 ), czy też zmienić go na B/G (a właściwie G), czy pozostać przy kolorze SECAM, czy zmienić go na PAL. W tej sprawie także podjęto decyzję - naszym zdaniem - najlepszą z możliwych. Zachowano w telewizji, zadomowiony już w Polsce standard D/K, powiązany w sposób najbardziej naturalny z kanałami 8 MHz, przy słusznej zmianie systemu koloru SECAM na PAL.
Nie było dla Polski alternatywy dla zmiany radiowego zakresu UKF, natomiast dla każdej niezależnie, z dwóch innych podjętych w Polsce decyzji: o planie kanałów TV z jednej strony oraz o standardzie TV analogowej z drugiej, mogła być jedynie alternatywa albo wersji niemieckiej, albo irlandzkiej, albo francuskiej, albo brytyjskiej, itp. ale nie było dla niej alternatywy ogólnoeuropejskiej. Pozostano więc przy polskiej, która szczęśliwym trafem jest najbardziej europejska z możliwych.
Obowiązujący w Polsce plan kanałów TVK ma kilka istotnych zalet:
Kolejny krok normalizacyjny, to ustereofonicznienie TV analogowej. Przez wiele lat prowadzono w Polsce prace przygotowawcze nad uruchomieniem dźwięku dwukanałowego A2 z wykorzystaniem drugiej podnośnej 6,258 MHz. W odpowiednie urządzenia wyposażono nawet ośrodki nadawcze. Standard ten jest przyjęty normą w Czechach i na Słowacji. Ma to swoje konsekwencje u producentów odbiorników stereofonicznych oraz konwerterów fonii D/K dla odbiorników B/G, np. uniwersalny (mono/stereo) KONWERTER FONII STEREO FG 3 warszawskiej firmy MJM (konwertujący obie fonie przez generator lokalny 12 MHz, gdyż 12 - 5,5 = 6,5, a 12 - 5,742 = 6,258). W Polsce jednak, po tych wszystkich przygotowaniach i pozytywnie zakończonych testach, podjęto nagle, co publicznie ogłoszono w styczniu 1997, zaskakującą decyzję o wprowadzeniu jako obowiązującego, dwukanałowego dźwięku NICAM na podnośnej 5,85 MHz. Pociągnęło to za sobą potrzebę powołania w miejsce dawnych standardów D i K, nowego standardu D1 , kompatybilnego z fonią NICAM, która jednak jest niekompatybilna z niektórymi dotychczasowymi odbiornikami telewizyjnymi.